Studia to wspaniały czas. Dużo się dzieje gdyż poznajemy coróż to nowych ludzi a koleje losu związane z zajęciami rzucają nas w różne rejony naszego kraju. Tak było w przypadku Rościszowa, gdzie zawędrowałem w związku z projektem grupowym w ramach specjalizacji zawodowej. I tam też odkryłem pomnik poległych w I Wojnie Światowej w Rościszowie. Ten wpis dedykuję koleżankom i kolegom z grupy: Oli, Paulinie, Grzegorzowi, Michałowi I oraz Michałowi II 🙂
Urokliwa wieś, którą mijamy w drodzę z Pieszyc do Walimia to własnie Rościszów. Ma ona charakter letniskowo-sanatoryjny i położona jest niezwykle malowniczo. Do 1945 nosiła nazwę Steinseifersdorf a jej przebogatą historię postaram się pokrótce przedstawić poniżej.
Historia Rościszowa
Rościszów po raz pierwszy pojawia się w źródłach w roku 1322. Jego powstanie można wiązać z osobą Syfryda, któremu potwierdzone w 1258 roku dziedziczne sołectwo, dawało możliwość dalszego rozprzestrzeniania osadnictwa.
Wieś do roku 1290 znajdował się w księstwie wrocławskim. W tymże roku po śmierci księcia wrocławskiego Henryka IV Probusa doszło do podziału jego włości i Rościszów znalazł się w księstwie Bolka I Surowego. Księstwo Bolka I również uległo podziałowi po jego śmierci w 1311 roku wykrystalizowały się 3 księstwa: ziębickie, jaworskie i świdnickie. Rościszów znalazł się w tym ostatnim. W roku 1368 doszło do połączenia księstwa świdnickiego i jaworskiego. W roku 1392 po śmierci księżnej Agnieszki jej władztwo na podstawie wcześniejszych umów weszło w skład Królestwa Czech .
Pierwszym prawnym właścicielem wsi był Otton de Willin, zmarły w 1263. Po jego śmierci władzę nad jego włościami przejęli jego synowie. Następnie panowanie nad okolicami przeszło w ręce rodu de Peterswalde. Pierwszym poświadczonym w źródłach panem był Jan de Peterswalde (w 1301 roku), następnie Henryk, Arnold i Heinmann. Mamy poświadczonego właściciela w dokumencie księcia Bernarda świdnickiego z 28 września 1322 roku, w którym książę potwierdza prawa Arnolda de Peterswalde do jego dóbr, w tym Rościszowa . W 1461 roku Heinz de Peterswalde zjednoczył posiadłości pieszyckie. Po jego śmierci w 1470 roku jego syn Hans(I) przejął jego dobra, w tym Rościszów. W roku 1509 dobra przejął jego syn Hans(II), który władał swoimi włościami do roku 1553 i przekazał je w spadku synom Hansowi(III) i Sigismundowi. Bracia podzielili się spadkiem w roku 1555 i to Hans(III) przejął Rościszów, którym władał do roku 1593. Następcy Hansa (III) Abraham, Heinrich, Dittrich, Friedrich w roku 1597 sprzedali ojcowiznę razem z Rościszowem Adamowi von Reibnitz. Adam von Reibnitz zmarł rok później. Dziedziczką była jego córka Marie, która w 1608 roku poślubiła Friedricha von Gellhorna, który przejął cały majątek jaki żona zapisała mu w testamencie. W roku 1636 ojcowiznę przejął syn Friedricha Ernst von Gellhorn. Ernst von Gellhorn umarł w 1679 roku. Spadkobiercami byli dwaj nieletni synowie Ernsta, Ernst Leopold i Carl Alexander, a opiekę nad dziedzictwem objęli ks. Holsztyński Leopold i Adam Wilhelm von Eicke. W 1690 roku majątek został podzielony między braci, Carl Alexander otrzymał mocno zadłużone dobra pieszyckie. Carl Alexander von Gellhorn zmarł w 1699 roku. Majątek próbowała ratować jeszcze wdowa po Carlu Marie Elsie poślubiając czeskiego hrabiego von Harras-Hrzan. Ostatecznie Rościszów został sprzedany w 1700 roku.
Rościszowa nie ominęła wielka klęska XVII wieku – wojna trzydziestoletnia (1618-1648), któ-ra zapisała się na trwałe w pamięci mieszkańców wsi. W tym wielkim konflikcie Śląsk stanął po stronie stanów czeskich przeciw Habsburgom, najpierw był okupowany przez wojska cesarskie, a następnie szwedzkie. Okupacja, najazdy, kontrybucje silnie uderzyły w okolice Pieszyc prowadząc do nędzy i wyniszczenia tego terytorium. W roku 1624 wybuchła w Rościszowie epidemia dżumy, która pochlonęła 70 ofiar. Pod koniec wojny, w 1647 roku Rościszów był tak wyludniony, że ówczesny właściciel Ernst von Gelhorn przenosił ludzi do Rościszowa dając im puste domy, ściągał nawet Franków z Bawarii . 9 marca 1654 roku zlikwidowano kościół luterański w Rościszowie. 4 VIII 1666 roku Kamionki i Rościszów opuściło 26 gospodarzy wraz z członkami swoich rodzin. 10 IX tego roku i 15 I 1667 obydwie wsie postanowiły opuścić kolejne 84 osoby. Owe masowe odejścia ze wsi mogły mieć związek z praktycznym wyparciem luteranizmu z ziem Habsburgów.
Na dużą skalę Rościszów rozwinął się dopiero w XVIII wieku, gdy należał do hrabiostwa von Nostizów z Luboradza. 25 maja 1701 r. w Świdnicy, Christoph Wenzael Reichsgraf von Nostitz, uzyskał całkowite prawa do majątku Rościszów z poręczenia Johanna Friedricha von Lamprechta. 22 listopada 1751 r., we Wrocławiu Fryderyk II uczynił z dóbr Rościszowa kró-lewskie nadanie na rzecz Josepha Wilhelma Grafa von Nostitz Stein.
W 1748 r. mieszkało w Rościszowie 89 zagrodników i chałupników. Nie była to więc zbyt duża ani bogata posiadłość, bowiem jej wartość w 1765 r. oszacowano na 3 49 talarów. Mieszkało tu wówczas już 36 zagrodników i 100 chałupników, wśród nich 45 rzemieślników, głównie tkaczy. Właśnie tkactwo spowodowało szybki i znaczny wzrost wsi i liczby jej mieszkańców.
W 1785 r. został wzniesiony kościół oraz powstała odrębna parafia ewangelicka . W 1787 r.wsi były 2 kościoły i 2 szkoły (katolicka i ewangelicka), plebania, folwark i 5 młynów wodnych, a wśród mieszkańców było 55 zagrodników i 84 chałupników .
Ogromny rozwój wsi miał miejsce w 1 połowie XIX wieku. Rościszów nadal stanowił centrum posiadłości von Nostitz und Rhyneck w tej części Śląska. Większość mieszkańców utrzymywała się z tkactwa chałupniczego. Sam Rościszów stanowił centrum sporego majątku ziemskiego z koloniami i przysiółkami. W 1825 r. Rościszowie było już 146 domów, 2 kościoły, 2 szkoły – katolicka i jej ewangelicki odpowiednik, browar dworski, leśniczówka, tartak i 8 młynów wodnych. Pracowało też 128 krosien bawełnianych, 11 lnianych i 19 innych . W 1837 r. wedle pruskiego spisu Komisji Generalnej dla prowincji Ślaska, w Rościszowie było poświadczonych 386 właścicieli ziemskich. Z kolei w 1840 r. było 149 domów, a ponadto przybyła jeszcze gorzelnia.
Mieszkańcy Rościszowa wzięli czynny udział w tzw. „buncie tkaczy”, który miał miejsce w dniach 3-5 VI 1844 r. gdy robotnicy z fabryki Zwanzigera w Pieszycach zaprotestowali prze-ciwko obniżeniu zarobków. Byli wśród nich też mieszkańcy Rościszowa, których sytuacja była wyjątkowo ciężka, gdyż musieli zabiegać siłą o godziwe warunki pracy i wynagrodzenia. Zamieszki przeniosły się do Bielawy, gdzie 5 VI nastąpiło decydujące starcie z wojskiem (zginęło 11 tkaczy).
W 2 poł. XIX wieku, Rościszów zaczął się przekształcać w modne letnisko. W 1898 r. założono bardzo modne podówczas sanatorium Ulbrichshoh. Leczono w nim stany wyczerpania nerwowego i skutki nadużywania narkotyków. Cała dolna część Rościszowa nosiła tę sama nazwę co sanatorium, podobnie jak Olbrachtówka, uchodząca za wspaniały punkt widokowy, a las na niej służył jako park leśny sanatorium. Z czasem powstały w pobliżu następne pensjonaty i gospody tworzące małą dzielnicę uzdrowiskową.
Po śmierci prawnych spadkobierców Rościszowa, w 1892 r. cały majątek przeszedł w posiadanie Grafów von Seherr-Thoss z Weigelsdorfu (Ostroszowice). W końcu XIX wieku, istniała tu już okazała rezydencja hrabiego Seherr – Thoss, zwana potocznie zamkiem.
Podczas trwania I wojny światowej w miejscowym kościele odbywały się msze w intencji poparcia akcji szukania rekruta.
W okresie międzywojennym, Rościszów był jedną z popularniejszych miejscowości wy-poczynkowych w Górach Sowich. Urokliwy krajobraz oraz starania Grafa Huberta, zapalonego narciarza, który wydatnie przyczynił się do powstania górskich ścieżek turystycznych oraz własnym sumptem wytyczył trasę zjazdową „Hubertus-Schneise”, sprawiły iż możliwym stał się czynny wypoczynek na nartach, predysponując tym samym Rościszów do miejsca, gdzie śmietanka towarzyska z całych Niemiec chętnie wybierała się na urlop. Gościli tu między innymi: Grafina von Bismarck oraz Grafina von Thiele-Winkler-Michowitz.
W 1927 r. liczba mieszkańców Rościszowa wynosiła 1 439. Zdeklarowani ewangelicy stanowili większość mieszkańców kurortu, ich liczba wg spisu z tegoż roku to 1 039.
W przededniu II wojny światowej, stan ludności przedstawiał się w sposób następujący: 1 825 osób, w tym 1 419 ewangelików oraz 406 katolików. Posiadłości ziemskie Rościszowa obejmowały 1 139 ha. Od końca dekady lat 30 Rościszów doczekał się elektryfikacji (działała jedna rozdzielnia prądu) .
Podczas wojny, w 1941 r., sanatorium zamieniono na ośrodek rekonwalescencyjny dla pilotów Luftwaffe.
Rościszów po II Wojnie Światowej
Po wojnie tereny gminy Pieszyce zostały zajęte przez oddziały radzieckiej 59 Armii gen. Korawnikowa 9 maja 1945 roku . Właściwie do tego czasu na tym obszarze nie toczyły się inne działania wojenne. Nie doświadczono tam także grozy alianckich bombardowań, chociaż znajdowały się na tych ziemiach newralgiczne, z punktu widzenia wojskowo-strategicznego, zakłady produkujące wyposażenie dla armii niemieckiej. W niedługim czasie po opanowaniu Pieszyc i okolic przez wojska radzieckie, zaczęto organizować tam tymczasową administrację cywilną. Z powodu braku wykwalifikowanych urzędników pochodzenia polskiego, stanowiska w niej obejmowali przedstawiciele ludności miejscowej, często pełniący podobne funkcje w administracji niemieckiej. Polskie władze pojawiły się kilka tygodni po zakończeniu działań wojennych. 20 czerwca 1945 roku pełnomocnikiem rządu na gminę Peterswaldau został Henryk Biernacki. Już nazajutrz po objęciu przez niego funkcji rozpoczęło się spolszczanie niemieckich nazw ulic i miejscowości leżących w pobliżu Pieszyc. Proces ten objął również obecny Rościszów. Nazwa wsi została zmieniona ze Steinseifersdorf na Kamieniec. Zarządzeniem władz z 24 sierpnia 1945 roku Kamieniec znalazł się w obrębie gminy Pieszyce (wtedy jeszcze Piotrolesie).
12 czerwca 1945 roku powstał w Dzierżoniowie Oddział Państwowego Urzędu Repatriacyjnego. Pierwsze wysiedlenia Niemców z terenu gminy rozpoczęły się wiosną 1946 roku. Z samego Rościszowa zostały usunięte 342 osoby pochodzenia niemieckiego . Proces wysiedlania ludności miejscowej trwał na tych ziemiach do października 1948 roku. Według danych ze stycznia 1948 roku gmina Pieszyce liczyła 10 995 mieszkańców, a czego 10 589 osób posiadało polskie obywatelstwo.
Przed drugą wojną światową Rościszów był miejscowością o charakterze wypoczynkowym i uzdrowiskowym. Tuż po wojnie wieś częściowo straciła te funkcje, czego przykładem jest umieszczenie w budynku sanatorium domu dziecka. Taki stan nie trwał jednak długo. W Rościszowie powstały domy wy-poczynkowe Funduszu Wczasów Pracowniczych. Zlikwidowano je co prawda pod koniec lat pięćdziesiątych, lecz proces odtwarzania dawnego charakteru wsi został rozpoczęty. W roku 1960 sanatorium przywrócono dawne funkcje lecznicze a w jego budynku oraz w sąsiednich pensjonatach uruchomiono zespół sanatoriów przeciwgruźliczych. W dawnym pałacu powstał w latach siedemdziesiątych ośrodek wczasowy.
Tuż po wojnie, we wsi nie istniała samodzielna parafia, kościół św. Bartłomieja był ko-ściołem filialnym parafii pod wezwaniem św. Antoniego w Pieszycach, powołanej w 1946 roku. Taka sytuacja trwała do roku 1967, kiedy to powstała parafia w Rościszowie.
W latach 1977 i 1997 nawiedziły Śląsk dwie bardzo silne powodzie, które nie ominęły niestety gminy Pieszyce i samego Rościszowa. Wieś położona jest nad potokiem Kłomnica, który poczynił w czasie obydwu tych powodzi znaczne straty w infrastrukturze, niszcząc nawierzchnie ulic i zrywając mosty, których jest w Rościszowie szczególnie dużo. W 1997 roku aż 35% terytorium gminy znalazło się pod wodą.
Opis Pomnika Poległych w I Wojnie Światowej w Rościszowie
Pomnik ustytuowany jest blisko centrum wsi tuż obok domu kultury. Jest bardzo dobrze widoczny z drogi nieleżnie od prędkości z jaką się poruszamy. Ma on postać ponad dwumetrowej stelli z granitu ustawionej na podstawie z granitowych kostek. Podzielony on jest na część symboliczną oraz część z inskrypcją. Niewiadomo kiedy dokładnie powstał pomnik, jednak z dużą dozą prawdopodobieństwa można przyjąć, że były to lata 20-te XX wieku.
Tablica posiada jeden detal w postaci wykutego krzyża żelaznego.
Na froncie pomnika znajduje się również dwujęzyczna inskrypcja. Część w języku niemieckim:
„Zur Erinnerung an die im Weltkriege 1914-1918 gefallenen kameraden. Die dansbare Geineinde”
przetłumaczyłem jako: „Ku pamięci towrzyszy poległych w Wojnie Światowej 1914-1918. Wdzięczna społeczność”. Jeśli ktoś wyłapał byka przy tłumaczeniu to bardzo prosze o korektę w komentarzu pod wpisem 🙂
Drugi stylizowany napis polskojęzyczny został najprawdopodobniej dodany podczas restauracji pomnika.
Niestety nie uświadczymy na pomniku imion i nazwisk poległych żołnierzy. Tył stelli również jest pozbawiony jakichkolwiek treści.
Sam pomnik poległych żołnierzy w Rościszowie jest w bardzo dobrym stanie. odnowiony i zadbany przez lokalną społeczność. Jest to bardzo miłe i budujące, że są takie miejsca w naszym kraju gdzie bez względu na narodowość rozumie się czym jest wojna i jakie niesie za sobą tragiczne skutki. Szczególne podziękowania ślę dla Piotra i Agnieszki, którzy umożliwili mi chwilowy powrót do przeszłości i zrobienie powyższych zdjęć.
Słowa kluczowe opisujące artykuł: pomnik wojenny w Rościszowie, pomnik poległych w Rościszowie, pomnik w Rościszowie, Pomnik poległych w I Wojnie Światowej w Rościszowie, historia Rościszowa
Źródło: Rościszów – studium uwarunkowań i kierunków inwentaryzacji obszarów wiejskich, Wrocław 2007
Dodaj komentarz